Tipolojiler ve Kamusallar

Alman düşünür Theodor W. Adorno'nun "otoritaryen kişilik" kuramı önemli bir teorik çerçeve sunar. Adorno, Otoriteryan Kişilik Üzerine Niteliksel İdeoloji İncelemeleri adlı eserinde 4. Bölüm - Tipler ve Sendromlar'da; bireylerin, çocukluk dönemlerinde maruz kaldıkları baskıcı, itaat temelli sosyalizasyon süreçlerinin, ileriki yaşamda onları otoriter eğilimlere açık hale getirdiğini vurgulamaktadır. 

Aşağıda yer alan bir alıntıda da görülmektedir ki "Özne ancak, itaat ve boyun eğmeden haz alarak, kendi toplumsal uyumuna ulaşır..." alıntısıyla bu gibi doyumların toplumda, güce tapma, zayıfa karşı tahammülsüzlük, gri alanlara kapalı olma, belirsizlik ve farklılık karşısında kaygı eleştiriye kapalı olma, dogmatik tutum, bastırılmış duyguların dış gruplara (azınlıklar, muhalifler, farklı yaşam tarzları) yansıtılması şeklinde davranış silsilesine dönüştüğü vurgulanmaktadır. 

Bu bireyler için demokratik değerler—çoğulculuk, eşitlik, ifade özgürlüğü—tehdit olarak algılanmaktadır; çünkü bu değerler, onların içsel olarak bastırdıkları korkuları ve belirsizlikleri tetiklemektedir. 

Demokrasiyi algılamanın ve onu yaşatmanın psikopatolojik derinlikleri yönetişimin de bizzat psikolojik boyutunu oluşturmaktadır. İdealize edilen değerler için kriminalize edilen detaylardan arınmak gerekmektedir. Yaşamdaşların kendi duygularını tanıma, ifade edebilme, kendisiyle birlikte diğer yaşamdaşların da kentsel varoluşuna davranışsal ve düşüncel boyutta zenginlik kazandırma konusunda sorumluluk almaları arzu edilen bir durumdur.

Ancak böyle bir ortamın oluşabilmesi için toplumsal düzeyde sakinleştirici bir siyasal zemin, yani huzurlu ve öngörülebilir bir kamu düzeni gerekir. Günümüzde, gerginlik üreten siyasal döngüler, yaşamdaşları kolektif sorumluluklardan uzaklaştırmaktadır. İnsanlar kendilerini kamusal alanda tehdit altında hissetmekte ve sadece kişisel çıkarlarına odaklanmakta, ortak yaşam alanlarını değil özel mülkiyet alanlarını önceliklemekte, dayanışma yerine rekabet kollamaktadır. Bu durumda da piyasa - kamusal alanın sınırları birbirine yaklaşmaktadır. Piyasada geçerli olan kurallar kamusal alanda da geçerli olmaya başladıkça kamu görevlilerinin, görevlerini "topluma hizmet etme bilinciyle" değil, sadece “iş” bilinciyle gerçekleştirmeleri kamu hizmetinde ahlâki bir  zayıflatma yaratmaktadır.

Kamusal özne olan yaşamdaşların kurumsal müşterilere dönüşmesinin köklerinde psikolojik ve sosyolojik detaylar barınmaktadır. Bu bağlamın detaylarında çoğu zaman evde, çocukluk çağında başlayan baskı ve itaate dayalı aile yapılarında büyüyen birey, sosyal uyumu; sorgulamadan, duygularını bastırarak, otoriteyi hoşnut ederek öğrenmektedir. Bu öğrenme kalıbı, kamusal hayata da taşınmaktadır. İşini “yapan” değil “gösteren”, sorumluluğu “üstlenen” değil “aktaran”, bu zihniyet evindeki itaat ve korkuyu, kamusal alanda yeniden üretir. Nitekim, korkunun, kayırmanın ya da sessiz kalanın ödüllendirildiği evde çocuk liyakati değil, güce yakın olmayı öğrenmektedir. Böyle bir zeminde de beklentilerimize, beklediklerimize ve olan bitene bakarız ve şunu söyleriz; 

Liyakat, Evde Başlayan Adalet Algısının Kamusal Alandaki Yansımasıdır

Adalet duygusu geliştirilmemiş kamusal alanlarda başkasının hakkını gasp etmenin sınırlarına yönelik bir kafa karışıklığı oluşmaktadır. Güç odaklı hiyerarşi içselleştirilerek, dayak yiyenlerin daha fazla sustuğu, güçsüzlerin güçlülerin yanına koştuğu,  “hak eden”in değil, “itaat eden”in kazandığı bir toplumda herkes sayısız bir şikayet çemberine hapsolur. Kökleştirilmeye çalışılan demokrasilerde, toplumun refahı arzu edilirken bu refahı zedeleyen algılar, argümanlar bir çeşit meşrulaştırma stratejisine bürünür. Bu da kamusal görevlerde “yetkinlik” yerine “bağlantı” arayan, hesap vermekten kaçınan bireyleri birer birer karşımıza çıkartır. Demokratik bir toplum için gerekli olan yasalar, seçimler bir yana; şefkatli, eşitlikçi ve sorumluluk taşıyan adil bir gündelik yaşantı diline olan özlem daha da derinleşir. 

Daha fazla bilgi edinmek için şu esere göz atabilirsiniz;

Theodor W. Adorno, Otoriteryan Kişilik Üzerine Niteliksel İdeoloji İncelemeleri, Say Yayınları.